bağışıklık sistemi hastalıkları ne demek?

Bağışıklık Sistemi Hastalıkları

Bağışıklık sistemi, vücudu enfeksiyonlara ve hastalıklara karşı koruyan karmaşık bir ağdır. Bu sistem, bakteri, virüs, parazit ve mantarlar gibi yabancı maddeleri (antijenler) tanıyıp yok ederek çalışır. Bağışıklık sisteminin işleyişinde bir aksaklık meydana geldiğinde, bağışıklık sistemi hastalıkları ortaya çıkabilir. Bu hastalıklar, bağışıklık sisteminin aşırı aktif veya yetersiz aktif olmasından kaynaklanabilir.

Genel Bakış

Bağışıklık sistemi hastalıkları geniş bir yelpazede yer alır ve farklı mekanizmalarla ortaya çıkabilir. Temel olarak üç ana kategoriye ayrılabilirler:

1. Otoimmün Hastalıklar: Bağışıklık sisteminin vücudun kendi hücre ve dokularına saldırdığı durumlardır.
2. İmmün Yetmezlik Hastalıkları: Bağışıklık sisteminin normal fonksiyonlarını yerine getiremediği ve enfeksiyonlara karşı savunmasız kalındığı durumlardır. Bu hastalıklar doğuştan (primer) veya sonradan edinilmiş (sekonder) olabilir.
3. Aşırı Duyarlılık (Alerjik) Reaksiyonlar: Bağışıklık sisteminin zararsız maddelere (alerjenler) karşı aşırı tepki verdiği durumlardır.

Otoimmün Hastalıklar

Otoimmün hastalıklar, bağışıklık sisteminin kendi dokularına saldırması sonucu ortaya çıkar. Bu saldırı, inflamasyona ve doku hasarına yol açabilir. Otoimmün hastalıkların kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir.

Yaygın Otoimmün Hastalıklar:

• Romatoid Artrit: Eklem iltihabına neden olan kronik bir hastalıktır.
• Lupus (SLE): Vücudun birçok organını etkileyebilen sistemik bir otoimmün hastalıktır.
• Multipl Skleroz (MS): Beyin ve omurilikteki sinirlerin miyelin kılıfına zarar veren bir hastalıktır.
• Tip 1 Diyabet: Pankreastaki insülin üreten hücrelere saldırı sonucu ortaya çıkan bir otoimmün hastalıktır.
• Haşimato Tiroiditi: Tiroid bezine saldıran bir otoimmün hastalıktır ve hipotiroidizme yol açar.
• Graves Hastalığı: Tiroid bezini aşırı aktif hale getiren bir otoimmün hastalıktır ve hipertiroidizme yol açar.
• İnflamatuar Bağırsak Hastalıkları (IBD): Crohn Hastalığı ve Ülseratif Kolit gibi bağırsaklarda kronik inflamasyona neden olan hastalıkları içerir.
• Psoriasis: Deride kırmızı, pullu lezyonlara neden olan kronik bir cilt hastalığıdır.
• Sjögren Sendromu: Göz ve ağız kuruluğuna neden olan bir otoimmün hastalıktır.

Otoimmün Hastalıkların Belirtileri:

Otoimmün hastalıkların belirtileri hastalığa ve etkilenen organlara bağlı olarak değişir. Yaygın belirtiler şunları içerebilir:

• Yorgunluk
• Ateş
• Eklem ağrısı ve şişliği
• Cilt döküntüleri
• Kas ağrısı
• Saç dökülmesi
• Göz kuruluğu
• Ağız kuruluğu
• Karın ağrısı
• İshal veya kabızlık

Otoimmün Hastalıkların Teşhisi:

Otoimmün hastalıkların teşhisi, hastanın semptomları, fiziksel muayene ve laboratuvar testlerine dayanır. Laboratuvar testleri, otoantikorların (vücudun kendi dokularına karşı ürettiği antikorlar) varlığını belirlemek için yapılabilir.

Otoimmün Hastalıkların Tedavisi:

Otoimmün hastalıkların tedavisi, hastalığın şiddetine ve etkilenen organlara bağlı olarak değişir. Tedavi genellikle semptomları hafifletmeyi, inflamasyonu azaltmayı ve bağışıklık sistemini baskılamayı amaçlar. Tedavi seçenekleri şunları içerebilir:

• İlaçlar: Kortikosteroidler, immünosupresanlar, anti-inflamatuar ilaçlar ve biyolojik ajanlar.
• Fizik tedavi
• Yaşam tarzı değişiklikleri: Sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz ve stresten kaçınma.

İmmün Yetmezlik Hastalıkları

İmmün yetmezlik hastalıkları, bağışıklık sisteminin normal fonksiyonlarını yerine getiremediği ve enfeksiyonlara karşı savunmasız kalındığı durumlardır. Bu hastalıklar doğuştan (primer) veya sonradan edinilmiş (sekonder) olabilir.

Primer İmmün Yetmezlikler (PİY):

Primer immün yetmezlikler, bağışıklık sisteminin genetik defektlerinden kaynaklanır ve genellikle çocukluk çağında ortaya çıkar. PİY'ler, antikor eksiklikleri, T hücre defektleri, fagositoz defektleri ve kompleman sistemi defektleri gibi farklı türlerde olabilir.

Yaygın Primer İmmün Yetmezlikler:

• Yaygın Değişken İmmün Yetmezlik (CVID): Antikor üretiminde azalmaya neden olan bir PİY'dir.
• Selektif IgA Eksikliği: IgA antikorunun eksikliği ile karakterize bir PİY'dir.
• Ağır Kombine İmmün Yetmezlik (SCID): T ve B hücrelerinin gelişiminde ciddi defektlere neden olan bir PİY'dir.
• Kronik Granülomatöz Hastalık (CGD): Fagositoz hücrelerinin bakteri ve mantarları öldürme yeteneğini etkileyen bir PİY'dir.

Sekonder İmmün Yetmezlikler:

Sekonder immün yetmezlikler, başka bir hastalık, enfeksiyon, ilaç kullanımı veya çevresel faktörler nedeniyle ortaya çıkar.

Yaygın Sekonder İmmün Yetmezlik Nedenleri:

• HIV/AIDS: İnsan immün yetmezlik virüsü (HIV) enfeksiyonu, bağışıklık sistemini zayıflatarak edinilmiş immün yetmezlik sendromuna (AIDS) yol açar.
• Kanser ve Kanser Tedavisi: Kemoterapi ve radyoterapi gibi kanser tedavileri bağışıklık sistemini baskılayabilir.
• Organ Nakli: Organ nakli sonrası reddi önlemek için kullanılan immünosupresan ilaçlar bağışıklık sistemini zayıflatır.
• Beslenme Yetersizliği: Yetersiz beslenme, bağışıklık sisteminin fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir.
• Kronik Hastalıklar: Diyabet, böbrek yetmezliği ve karaciğer hastalığı gibi kronik hastalıklar bağışıklık sistemini zayıflatabilir.

İmmün Yetmezlik Hastalıklarının Belirtileri:

İmmün yetmezlik hastalıklarının belirtileri, hastalığın türüne ve şiddetine bağlı olarak değişir. Yaygın belirtiler şunları içerebilir:

• Sık ve tekrarlayan enfeksiyonlar (örneğin, zatürre, sinüzit, kulak enfeksiyonları)
• Enfeksiyonlara karşı zayıf yanıt
• Beklenmedik veya şiddetli enfeksiyonlar
• Büyüme geriliği (çocuklarda)
• Kronik ishal
• Cilt döküntüleri
• Otoimmün hastalıklar

İmmün Yetmezlik Hastalıklarının Teşhisi:

İmmün yetmezlik hastalıklarının teşhisi, hastanın öyküsü, fiziksel muayene ve laboratuvar testlerine dayanır. Laboratuvar testleri, bağışıklık hücrelerinin sayısı ve fonksiyonunu değerlendirmek için yapılır.

İmmün Yetmezlik Hastalıklarının Tedavisi:

İmmün yetmezlik hastalıklarının tedavisi, hastalığın türüne ve şiddetine bağlı olarak değişir. Tedavi seçenekleri şunları içerebilir:

• Antibiyotikler, antiviral ilaçlar veya antifungal ilaçlar gibi enfeksiyonları tedavi etmek için ilaçlar
• İmmünoglobulin tedavisi (antikor replasman tedavisi)
• Hematopoetik kök hücre nakli (kemik iliği nakli)
• Gen tedavisi (bazı PİY'ler için)
• Profilaktik antibiyotik tedavisi (enfeksiyonları önlemek için)

Aşırı Duyarlılık (Alerjik) Reaksiyonlar

Aşırı duyarlılık reaksiyonları, bağışıklık sisteminin zararsız maddelere (alerjenler) karşı aşırı tepki verdiği durumlardır. Alerjenler, polen, besinler, ilaçlar, böcek zehiri ve lateks gibi çeşitli maddeler olabilir.

Aşırı Duyarlılık Reaksiyonlarının Türleri:

Gell ve Coombs sınıflandırmasına göre 4 tip aşırı duyarlılık reaksiyonu bulunmaktadır:

• Tip I (IgE Aracılı): En yaygın alerjik reaksiyon türüdür. Alerjenlere maruz kalındığında, bağışıklık sistemi IgE antikorları üretir. Bu antikorlar, mast hücreleri ve bazofiller gibi hücrelere bağlanır. Daha sonra alerjenle tekrar karşılaşıldığında, bu hücreler histamin ve diğer inflamatuar maddeleri salgılar, bu da alerjik belirtilere yol açar. Örnekler: Alerjik rinit (saman nezlesi), astım, besin alerjileri ve anafilaksi.
• Tip II (Sitotoksik): Antikorların (IgG veya IgM) vücudun kendi hücrelerine bağlandığı ve hücre hasarına neden olduğu reaksiyonlardır. Örnekler: Kan transfüzyon reaksiyonları, hemolitik anemi ve ilaç kaynaklı sitopeniler.
• Tip III (İmmün Kompleks Aracılı): Antijen ve antikorların birleşerek immün kompleksler oluşturduğu ve bu komplekslerin dokularda birikerek inflamasyona neden olduğu reaksiyonlardır. Örnekler: Serum hastalığı, lupus nefriti ve romatoid artrit.
• Tip IV (Hücresel Aracılı veya Gecikmiş Tip): T hücrelerinin alerjenlere yanıt olarak aktive olduğu ve inflamasyona neden olduğu reaksiyonlardır. Bu reaksiyonlar genellikle alerjene maruz kaldıktan 24-72 saat sonra ortaya çıkar. Örnekler: Kontakt dermatit (zehirli sarmaşık alerjisi), tüberkülin deri testi ve organ reddi.

Alerjik Reaksiyonların Belirtileri:

Alerjik reaksiyonların belirtileri, reaksiyonun tipine ve şiddetine bağlı olarak değişir. Yaygın belirtiler şunları içerebilir:

• Burun akıntısı ve hapşırma
• Gözlerde kaşıntı ve sulanma
• Cilt döküntüleri (kurdeşen, egzama)
• Kaşıntı
• Nefes darlığı ve öksürük
• Hırıltılı solunum
• Karın ağrısı, kusma ve ishal
• Anafilaksi (şiddetli alerjik reaksiyon): Nefes almada zorluk, kan basıncında düşme, bayılma ve ölüm.

Alerjik Reaksiyonların Teşhisi:

Alerjik reaksiyonların teşhisi, hastanın öyküsü, fiziksel muayene ve alerji testlerine dayanır. Alerji testleri şunları içerebilir:

• Deri prick testi: Alerjenlerin cilde uygulanması ve reaksiyonun gözlemlenmesi.
• Kan testleri: IgE antikorlarının seviyesini ölçmek için.
• Besin yükleme testleri: Şüpheli besinlerin kontrollü bir şekilde verilmesi ve reaksiyonun gözlemlenmesi.

Alerjik Reaksiyonların Tedavisi:

Alerjik reaksiyonların tedavisi, reaksiyonun tipine ve şiddetine bağlı olarak değişir. Tedavi seçenekleri şunları içerebilir:

• Alerjenden kaçınma: Alerjiye neden olan maddeden uzak durmak.
• Antihistaminikler: Histaminin etkisini bloke ederek alerjik belirtileri hafifletir.
• Dekonjestanlar: Burun tıkanıklığını giderir.
• Kortikosteroidler: İnflamasyonu azaltır.
• Bronkodilatörler: Hava yollarını genişleterek nefes almayı kolaylaştırır.
• Epinefrin (adrenalin): Anafilaksi tedavisinde kullanılır.
• İmmünoterapi (alerji aşıları): Alerjenlere karşı toleransı artırmak için kullanılır.

Özet

Bağışıklık sistemi hastalıkları, otoimmün hastalıklar, immün yetmezlik hastalıkları ve alerjik reaksiyonlar gibi geniş bir yelpazede yer alır. Bu hastalıklar, bağışıklık sisteminin normal fonksiyonlarını yerine getirememesi veya aşırı tepki vermesi sonucu ortaya çıkar. Erken teşhis ve uygun tedavi ile bu hastalıkların semptomları yönetilebilir ve yaşam kalitesi artırılabilir. Bu konuda bir uzman doktora danışmak ve uygun tedavi planını belirlemek önemlidir.